skip to main content

The Domestic Politics and Indonesia’s Tension with Malaysia on The Ambalat Case

*Reevany Bustami  -  Centre for Policy Research & International Studies, Universiti Sains Malaysia, Malaysia
Ali Maksum  -  International Relations Study Program, Universitas Muhammadiyah Yogyakarta, Indonesia

Citation Format:
Abstract

This study examines inter-state tension between Indonesia and Malaysia on the issue of Ambalat between 2005-2009 using quantitative analysis. The analysis offers these critical and crucial lenses to reduce empirical and conceptual blind spots in international relations discourse. The issue is pivotal since the Ambalat disputes had yielded tensions between the two nations. Furthermore, the military’s involvement and provocations of mass media were arguably excessive. Previous literature merely focuses on the foreign policy tension and neglects the correlated and critical domestic factors. The purpose of this research is expected to possess a different conceptual perspective on the issue of Ambalat, which is often framed from a security perspective. The mainstream rationale captures Ambalat as an internal political maneuver deployed by President Yudhoyono while antagonizing Indonesia’s relations with the neighbor. The analysis offers these critical and crucial lenses to reduce empirical and conceptual blind spots in international relations discourse. The results showed that President Susilo Bambang Yudhoyono (SBY) used this issue to advance specific political interests by redirecting the public’s attention from mounting petroleum costs and the president’s declining image. This also occurs against the backdrop of the presidential election of 2009 to maneuver Ambalat. However, the maneuver for the domestic audience affected Indonesia-Malaysia’s relations and the rising tension.

 

Fulltext View|Download
Keywords: Ambalat; domestic politics; Susilo Bambang Yudhoyono; Indonesia; Malaysia

Article Metrics:

  1. Abang, A. R. M. A., & Bala, B. (2022). Kalabakan Tawau Bukti Malaysia Mempertahankan Kedaulatannya Pada Era Konfrontasi Indonesia Malaysia 1963-1966. The 10th International Malaysian Studies Conference (MSC10) “Globalization And Reginalism : Malaysia In ASEAN Community Building.” Kota Kinabalu: Universiti Malayia Sabah
  2. Agusman, D. D., & Nurbintoro, G. (2018). Hard work continues to settle maritime borders. The Jakarta Post. [Online]. Retrieved from https://www.thejakartapost.com/academia/2018/12/13/hard-work-continues-to-settle-maritime-borders.html [Accessed October 23, 2021]
  3. Al-Yamani, Z. (2009). Manohara Demo Ambalat di Kedutaan Malaysia. Vivanews. [Online]. Retrieved from https://www.viva.co.id/berita/metro/65348-manohara-demo-ambalat-di-kedutaan-malaysia [Accessed October 23, 2021]
  4. Ali Fauzi, N. (2009). Indonesia Dalam Pandangan Media Malaysia: Sebuah Kajian Awal [Indonesia in the Malaysian Media Views: A Preliminary Analysis]. In M. R. Othman, M. S. A. Ishak, J. L. S. Jaafar, A. Meliala, & S. Murni (Eds.), Setengah Abad Hubungan Malaysia-Indonesia [Half Century of Indonesia-Malaysia Relations] (pp. 479–496). Shah Alam: Arah Publications
  5. Allison, G. T. (1969). Conceptual Models and the Cuban Missile Crisis. The American Political Science Review, 63(3): 689–718 (doi.org;10.2307/1954423), [Online]
  6. Allison, G. T., & Zelikow, P. (1999). Essence of Decision : Explaining the Cuban Missile Crisis. New York: Longman
  7. Amin, S. (2005). Lambang: Posko Ganyang Malaysia Kekanakan. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/57551/lambang-posko-ganyang-malaysia-kekanakan [Accessed October 24, 2021]
  8. Anwar, D. F. (1994). Indonesia’s Foreign Policy After the Cold War [Online] . Southeast Asian Affairs, 146–163. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/27912099 [Accessed October 24, 2021]
  9. Aritonang, M. S. (2012). While education and healthcare suffer, TNI’s budget soars. The Jakarta Post. [Online]. Retrieved from https://www.thejakartapost.com/news/2012/07/18/while-education-and-healthcare-suffer-tni-s-budget-soars.html [ October 27, 2021]
  10. Arsana, I. M. A. (2014). Good Fences Make Good Neighbours: Challenges and Opportunities in Finalising Maritime Boundary Delimitation in the Malacca Strait between Indonesia and Malaysia [Online]. Indonesian Journl of International Law, 12(1), 21–48. Retrieved from https://media.neliti.com/media/publications/67297-EN-good-fences-make-good-neighbours-challen.pdf [Accessed October 27, 2021]
  11. Artami, R. J., & Hara, Y. (2018). The Asymmetric Effects of Oil Price Changes on the Economic Activities in Indonesia. Signifikans: Jurnal Ilmu Ekonomi, 7(1), 59–76 (doi: 10.15408/sjie.v7i1.6052),[Online]
  12. Aryanto, Y. T., Ari, E., & Riyanto, D. (2009). Krisis Ambalat, Warga Sebatik Mulai Berlatih Menembak. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/179324/krisis-ambalat-warga-sebatik-mulai-berlatih-menembak [Accessed October 23, 2021]
  13. Ateş, A. (2022). Understanding US Foreign Policy: A Theoretical Analysis [Online]. Journal of Politics and International Relations/ Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Dergisi, 4(1), 4–27. Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2214714 [Accessed October 27, 2021]
  14. Benes, K., Cheon, A., Urpelainen, J., & Yang, J. (2015). Low Oil Prices: an Opportunity for Fuel Subsidy Reform. New York: The Center on Global Energy Policy, SIPA, Columbia University
  15. Benny, G. (2012). The Indonesian Nationalism and Perceived Threats of Neighbouring Countries: Public Opinion toward the ASEAN Community [Online]. International Journal on Social Science, Economics and Art, 2(3): 38–44. Retrieved from https://www.researchgate.net/publication/216464945_The_Indonesian_Nationalism_and_Perceived_Threats_of_Neighbouring_Countries_Public_Opinion_toward_the_ASEAN_Community [Accessed October 25, 2021]
  16. Butcher, J. G. (2013). The International Court of Justice and the Territorial Dispute between Indonesia and Malaysia in the Sulawesi Sea [Online]. Contemporary Southeast Asia2, 35(2), 235–257. Retrieved from https://research-repository.griffith.edu.au/handle/10072/56385 [Accessed October 25, 2021]
  17. Cardenas, S. (2004). Norm Collision: Explaining the Effects of International Human Rights Pressure on State Behavior [Online]. International Studies Review, 6(2), 213–231. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/3699591[Accessed October 25, 2021]
  18. Cingranelli, D. L., & Richards, D. L. (1999). Respect for Human Rights after the End of the Cold War. Journal of Peace Research, 36(5), 511–534 (doi: /10.1177/0022343399036005002),[Online]
  19. Darlis. (2005). Warga Sulawesi Tengah Dirikan Front Bela Indonesia. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/57661/warga-sulawesi-tengah-dirikan-front-bela-indonesia [Accessed October 25, 2021]
  20. Detik. (2004). Demo BBM, Aktivis Tuntut SBY-Kalla Turun. Detik. [Online]. Retrieved from https://news.detik.com/berita/258932/demo-bbm-aktivis-tuntut-sby-kalla-turun [Accessed October 24, 2021]
  21. Dollah, R., Hassan, W. S. W., & Bee, B. B. B. (2007). Isu Ambalat: Reaksi Perang Indonesia ke atas Malaysia dan Implikasi Kepada Keselamatan Serantau. Malaysia in History, (35): 103–118
  22. Druce, S. C., & Baikoeni, E. Y. (2016). Circumventing Conflict: The Indonesia–Malaysia Ambalat Block Dispute. In M. Oishi (Ed.), Contemporary Conflicts in Southeast Asia: Towards a New ASEAN Way of Conflict Management,137–156 (doi.: 0.1007/978-981-10-0042-3_7), [Online]
  23. Farouk, A. F. A. (2011). The Limits of Civil Society in Democratising the State: the Malaysian Case. Kajian Malaysia, 29(1): 91–109 [Online]. Retrieved from https://myjurnal.mohe.gov.my/public/article-view.php?id=15505 [Accessed October 23, 2021]
  24. Ferdianto, R. (2009). Kedutaan Besar Malaysia Kembali Didemo. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/181347/kedutaan-besar-malaysia-kembali-didemo[Accessed October 23, 2021]
  25. Franck, T. (2002). Thomas Franck: Masih Ada Kasus Persengketaan Lainnya. Tempo.Co
  26. Hadi, S. (2014). The Dispute of Ambalat in the Perspective of Indonesian Foreign Policy in the Post-new Order Era. Indonesian Journal of International Law, 12(1), 1–20. (doi: 10.17304/ijil.vol12.1.589),[Online]
  27. Handoko, B. S. (2009). Dampak Kenaikan Harga BBM Terhadap Pengangguran. Eksekutif, 6(1): 155–166
  28. Hanura, M. (2018). Assessing Indonesia-Russia Foreign Policy during Susilo Bambang Yudhoyono Administration. Jurnal Ilmu Sosial, 17(1), 1–20 (doi: 10.14710/jis.17.1.2018.1-20),[Online]
  29. Hassan, W. S. W., Omar, M. A., & Abdullah, A. R. T. (2017). Issues in Malaysia-Indonesia Relations: 2000 - 2010. Jurnal Kinabalu, (22): 1–22 (doi: 10.51200/ejk.v0i0.848),[Online]
  30. He, K. (2008). Indonesia’s foreign policy after Soeharto: international pressure, democratization, and policy change. International Relations of the Asia-Pacific, 8(1): 47–72 (doi.org/10.1093/irap/lcm02), [Online]
  31. Hudson, V. M. (2005). Foreign Policy Analysis: Actor-Specific Theory and the Ground of International Relations. Foreign Policy Analysis, 1(1): 1–30 (doi: 10.1111/j.1743-8594.2005.00001.x),[Online]
  32. Ikhsan, M., Sulistyo, M. H., Dartanto, T., & Usman. (2005). Kajian Dampak Kenaikan Harga BBM Terhadap Kemiskinan [Online]. Retrieved from https://www.lpem.org/wp-content/uploads/2013/09/WP-10.pdf [Accessed October 26, 2021]
  33. Irmawati. (2005). Makassar Bentuk Front Ganyang Malaysia. Tempo.Co. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/57533/makassar-bentuk-front-ganyang-malaysia [Accessed October 26, 2021]
  34. JPNN. (2009). PIB Ancam Sweeping Warga Malaysia. JPNN. [Online]. Retrieved from https://www.jpnn.com/news/pib-ancam-sweeping-warga-malaysia [Accessed: 26 October 2021]
  35. Karana, W. W. (2009). Pasukan Tradisional Dayak Kalimantan Tengah Siap Perang Dengan Malaysia. Tempo.Co. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/181165/pasukan-tradisional-dayak-kalimantan-tengah-siap-perang-dengan-malaysia [Accessed October, 26 2021]
  36. Khafifah, N. (2009). Ajukan Protes, DPR RI Temui PM Malaysia. Vivanews. [Online]. Retrieved from https://www.viva.co.id/berita/nasional/64705-ajukan-protes-komisi-i-dpr-temui-pm-malaysia [Accessed October 24, 2021]
  37. Kompas. (2009). SBY: Kasus Ambalat, Kita Mengusir dan Mengusik. Kompas.Com. [Online]. Retrieved from https://nasional.kompas.com/read/2009/06/04/13555924/sby.kasus.ambalat.kita.mengusir.dan.mengusik [Accessed October 26, 2021]
  38. Krippendorff, K. (2019). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology. Los Angeles: Sage Publication
  39. Kusumadewi, A. (2015). Sejarah Panjang Kemelut Indonesia-Malaysia di Ambalat. CNN Indonesia. [Online]. Retrieved from https://www.cnnindonesia.com/nasional/20150617140454-20-60584/sejarah-panjang-kemelut-indonesia-malaysia-di-ambalat [Accessed October 24, 2021]
  40. Lazuardi, H. (2006). PHK naik 150%. Bisnis Indonesia. [Online]. Retrieved from http://perpustakaan.bappenas.go.id/lontar/file?file=digital/blob/F205/PHK naik 150-BI.htm, [Accessed October 26, 2021]
  41. Liddle, R. W., & Mujani, S. (2006). Indonesia in 2005: A New Multiparty Presidential Democracy. Asian Survey, 46(1): 132–139 (doi.:10.1525/as.2006.46.1.132), [Online]
  42. Liow, J. C. (2005). The Politics of Indonesia-Malaysia Relations: One Kin, Two Nations. London and New York: Routledge Curzon
  43. Lugito, H., Febriana, B., Arifin, L. H., & Wibisono, A. (2005). Ngeper Perang Siaga di Perundingan. Gatra. [Online]. Retrieved from http://arsip.gatra.com/2005-03-21/artikel.php?id=82630 [Accessed October 26, 2021]
  44. Luthfi, A., Senevirathne, C., & Kaneko, S. (2017). The Impact of Oil Price to Indonesian Macroeconomics Indicators: Pre and Post Asian Crisis. Journal of International Development and Cooperation, 23(1&2): 103–118 (doi: 10.15027/42502),[Online]
  45. Madu, L. (2008). Ambalat Netwar antara Indonesia-Malaysia, 2005: Refleksi Teoritis Mengenai Hubungan Internasional di Era Internet. Global & Strategis, 2(1), 1–22 [Online]. Retrieved from http://journal.unair.ac.id/download-fullpapers-1 Ambalat Netwar - final edit OK.pdf [Accessed October 26, 2021]
  46. Maksum, A., & Bustami, R. (2014). The 1965 coup and reformasi 1998: Two critical moments in Indonesia-Malaysia relations during and after the Cold War. SpringerPlus, 3(1). [Online]. (doi: 10.1186/2193-1801-3-45),[Online]
  47. Maksum, A., Surwandono, & Azizah, N. (2019). Media Liberalization and Its Impact on Indonesian Democratic Society: Human Security Perspectives. The International Journal of Interdisciplinary Social Sciences: Annual Review, 13(1): 1–13 (doi: 10.18848/1833-1882/CGP/v13i01/1-13),[Online]
  48. Malaysia Kini. (2005). Akhbar Kompas mohon maaf pada Najib dan rakyat Msia. Malaysia Kini. [Online]. Retrieved from https://www.malaysiakini.com/news/35845 [Accessed October 25, 2021]
  49. Malaysia Kini. (2009). Manohara demo bantah KL isu Ambalat. Malaysia Kini. [Online]. Retrieved from https://www.malaysiakini.com/news/106247 [Accessed October 24, 2021]
  50. Manan, A. (2005). TNI AU Kirim Empat F-16 ke Ambalat. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/57564/tni-au-kirim-empat-f-16-ke-ambalat [Accessed October 25, 2021]
  51. Mastanduno, M., Lake, D. A., & Ikenberry, G. J. (1989). Toward a Realist Theory of State Action. International Studies Quarterly, 33(4): 457–474 (doi: 10.2307/2600522),[Online]
  52. Md. Khalid, K., & Yacob, S. (2012). Managing Malaysia–Indonesia relations in the context of democratization: the emergence of non-state actors. International Relations of the Asia-Pacific, 12(3): 355–387 (doi: 10.1093/irap/lcr024),[Online]
  53. Meuko, N. E. (2009). Tentara Malaysia Tinju Nelayan Indonesia. Vivanews. [Online]. Retrieved from https://www.viva.co.id/arsip/64864-tentara-malaysia-tinju-nelayan-indonesia[Accessed October 26, 2021]
  54. Mietzner, M. (2009). Indonesia’s 2009 Elections: Populism, Dynasties and the Consolidation of the Party System. [Online]. Retrieved from https://www.files.ethz.ch/isn/100187/Mietzner_0509LowyAnalysis.pdf [Accessed October 26, 2021]
  55. Mietzner, M. (2013). Money, Power, and Ideology: Political Parties in Post-Authoritarian Indonesia. Singapore: NUS Press
  56. Muthalib, A. A., Adam, P., Rostin, R., Saenong, Z., & Suriadi, L. O. (2018). The Influence of Fuel Prices and Unemployment Rate towards the Poverty Level in Indonesia. International Journal of Energy Economics and Policy, 8(3): 37–42 [Online]. Retrieved from https://www.econjournals.com/index.php/ijeep/article/view/6233 [Accessed October 26, 2021]
  57. Oktaviani, R., & Sahara. (2005). Dampak Kenaikan Harga BBM Terhadap Kinerja Ekonomi Makro, Keragaan Ekonomi Sektoral dan Rumah Tangga di Indonesia: Satu Pendekatan Model Ekonomi Keseimbangan Umum Recursive Dynamic. Jurnal Manajemen Agribisnis, 2(1), 35–52 (doi: 10.17358/jma.2.1.35-52),[Online]
  58. Pabyantara, D., Wiyatmoko, A., & Dharmaputra, R. (2012). Relasi Identitas dan Politik Luar Negeri Indonesia dalam Kasus Sengketa Ambalat 2005-2009: Sebuah Studi Pendahuluan. The 6th Indonesia-Malaysia Relations Conference, Universitas Airlangga, Surabaya, Indonesia, 10-12 July. Surabaya: Universitas Airlangga
  59. Poulgrain, G. (2014). The Genesis of Konfrontasi - Malaysia, Brunei and Indonesia, 1945-1965. Selangor: Strategic Information and Research Development Centre
  60. Rachmawati, I. (2018). Indonesia’s Public Diplomacy towards Malaysia. Andalas Journal of International Studies, 7(2): 144–157 (doi: 10.25077/ajis.7.2.149-166.2018),[Online]
  61. Roberts, J. (2005). Fuel price hikes raise political tensions in Indonesia. World Socialists Web Site. [Online]. Retrieved from https://www.wsws.org/en/articles/2005/10/indo-o06.html[Accessed October 25, 2021]
  62. Rochmi, N. (2009). Sengketa Ambalat, SBY Pilih Upaya Diplomasi. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/179075/sengketa-ambalat-sby-pilih-upaya-diplomasi/full&view=ok [Accessed October 25, 2021]
  63. Rose, G. (1998). Neoclassical Realism and Theories of Foreign Policy. World Politics, 51(1):144–172. (doi: 0.1017/S0043887100007814),[Online]
  64. Rosenau, J. N. (1974). Comparing Foreign Policies: Theories, Findings, and Methods. Thousand Oaks, CA: SAGE Publications
  65. RSIS. (2014). Revitalizing Indonesia’s Defence Industrial Base: Agenda for Future Action [Online]. Retrieved from https://www.jstor.org/stable/resrep05868#metadata_info_tab_contents [Accessed October 25, 2021]
  66. Salleh, A. (2008). Dispute Resolution through Third Party Mediation: Malaysia and Indonesia. Intellectual Discourse, 15(2 SE-Articles) [Online]. Retrieved from https://journals.iium.edu.my/intdiscourse/index.php/id/article/view/48 [Accessed October 25, 2021]
  67. Schlesinger Jr., A. (1992). Some Lessons from the Cold War. Diplomatic History, 16(1): 47–53 (doi.org: 10.1111/j.1467-7709.1992.tb00484.x), [Online]
  68. Schneier, E. V. (2009). Reformasi and the Indonesian ‘War on Terror’: State, Military and Legislative–Executive Relations in an Emerging Democracy. The Journal of Legislative Studies, 15(2–3): 294–313 (doi: 1080/13572330902933508),[Online]
  69. Schofield, C., & Storey, I. (2005). Energy Security and Southeast Asia: The Impact on Maritime Boundary and Territorial Disputes [Online]. Asia Quarterly, 9(4). Retrieved from http://www.asiaquarterly.com/content/view/160/ [Accessed October 25, 2021]
  70. Sekretariat Kabinet Indonesia. (2012). Keterangan Pers Presiden RI pada Rakor Bidang Pertahanan. [Online]. Retrieved from Press Release website: https://adoc.pub/pengantar-presiden-ri-pada-rapat-koordinasi-bid-pertahanan-j.html [Accessed October 25, 2021]
  71. Setianingtyas, T. (2009). Dua Kapal Militer Malaysia Kembali Masuk Ambalat. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/202428/dua-kapal-militer-malaysia-kembali-masuk-ambalat/full&view=ok [Accessed October 26, 2021]
  72. Setiawati, N. A. (2012). A Comparison on Indonesian and South Korean Nationalism: A Historical Perspective. Humaniora, 17(3), 225–235 (doi: 10.22146/jh.847),[Online]
  73. Soebhan, S. R. (2008). Cyberclash Conflict Resolution: Panggilan Mendamaikan Dua Bangsa Serumpun. Seminar Internasional Indonesia-Malaysia Up Date 27-29 May. Yogyakarta: Universitas Gadjah Mada
  74. Soejarwoko, D. (2009). Kapal Malaysia & TNI AL Nyaris Saling Tembak. Okezone. [Online]. Retrieved from https://news.okezone.com/read/2009/05/27/1/223522/kapal-malaysia-tni-al-nyaris-saling-tembak [Accessed October 25, 2021)]
  75. Staff of Consulate General of the Republic of Indonesia in Penang. (2014). Fieldwork Interview
  76. Sterling-Folker, J. (1997). Realist Environment, Liberal Process, and Domestic-Level Variables [ Online]. International Studies Quarterly, 41(1): 1–25. Retrieved from http://www.jstor.org/stable/2600905 [Accessed October 25, 2021]
  77. Supancana, I. B. R. (2015). Maritime Boundary Disputes between Indonesia and Malaysia in the Area of Ambalat Block: Some Optional Scenarios for Peaceful Settlement. Journal of East Asia and International Law 8, 8(1), 195–211. (doi: 10.14330/jeail.2015.8.1.09),[Online]
  78. Supriyanto, A. (2005). Ketua MPR : Tolak Internasionalisasi Kasus Ambalat. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/57556/ketua-mpr-tolak-internasionalisasi-kasus-ambalat ]Accessed October 26, 2021)
  79. Surya, A. (2015). Indonesia Akan Mengajukan Protes Resmi Terhadap Malaysia Terkait Isu Ambalat. Benar News. [Online]. Retrieved from https://www.benarnews.org/indonesian/berita/ambalat-konflik-indonesia-malaysia-06192015192758.html [Accessed October 24, 2021]
  80. Tempo. (2005). AU dan AL Berbeda Soal Pelanggaran Pesawat Malaysia. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/57508/au-dan-al-berbeda-soal-pelanggaran-pesawat-malaysia [Accessed October 25, 2021]
  81. Vivanews. (2009). Adu Nyali di Ambalat. Vivanews. [Online]. Retrieved from https://www.viva.co.id/indepth/sorot/66213-adu-nyali-di-ambalat [Accessed October 24, 2021]
  82. Wahyudi. (2017). Peran Kader Bela Negara di Kawasan Perbatasan Dalam Dinamika Hubungan Lintas Batas Negara: Studi Tentang Peran Forum Bela Negara di Sebatik, Kabupaten Nunukan, Provinsi Kalimantan Utara. Jurnal Pertahanan & Bela Negara, 7(3), 19–40 [Online]. Retrieved from https://jurnal.idu.ac.id/index.php/JPBH/article/view/227/118 [Accessed October 24, 2021]
  83. Welch, D. A. (1992). The Organizational Process and Bureaucratic Politics Paradigms: Retrospect and Prospect. International Security, 17(2), 112–146 (doi: 10.2307/2539170),[Online]
  84. Wibisono, S. (2009). Malaysia Sepakat Tak Provokasi Ambalat.Okezone. [Online]. Retrieved from https://news.okezone.com/read/2009/06/30/1/234165/malaysia-sepakat-tak-provokasi-ambalat [Accessed October 25, 2021]
  85. Wirajuda, H. (2002). Hassan Wirajuda: Tak Ada Lagi Pulau yang Menjadi Sengketa. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://majalah.tempo.co/read/wawancara/83561/hassan-wirajuda-tak-ada-lagi-pulau-yang-menjadi-sengketa [Accessed October 25, 2021]
  86. Wirajuda, M. (2014). The Impact of Democratisation on Indonesia’s Foreign Policy: Regional Cooperation, Promotion of Political Values, and Conflict Management (London School of Economics and Political Science). Retrieved from http://etheses.lse.ac.uk/992/ [Accessed: October 25, 2021]
  87. Yaakub, A. N. (2013). Dances with Garuda: Malaysia-Indonesia Bilateral Relations. Kuching, Sarawak: Universiti Malaysia Sarawak
  88. Yazid, M. N. (2000). Politik Antarabangsa Asia Pasifik. Kuala Lumpur: Utusan Publication
  89. Yuliawati. (2005). Anggota DPR: Kalau Perlu Pemerintah, Tembak Kapal Malaysia. Tempo.Co. [Online]. Retrieved from https://nasional.tempo.co/read/57541/anggota-dpr-kalau-perlu-pemerintah-tembak-kapal-malaysia, [Accessed October 26, 2021]

Last update:

No citation recorded.

Last update: 2024-03-29 17:25:30

No citation recorded.